با توجه به نوع رشته ورزشی کوهنوردی و سنگنوردی اندام تحتانی و پاها بیشترین نقش وفعالیت را در انجام این رشته ورزشی دارد. و قاعدتا شایعترین آسیب های ورزشی در کوهنوردی صدمات اندام تحتانی و پاها میباشد.مفاصل زانو و مچ پا نیز از حساسترین مفاصل بدن میباشند که در ورزش کوهنوردی در معرض مستقیم ضربات متوالی و متناوب میباشند.نتیجه اینکه برای پیشگیری از آسیب های پا میبایست به سلامت پا بیشتر توجه نمود ودر این میان اهمیت کفش مناسب و تاثیر آن بر سلامت بدن بوضوح قابل درک است.
انواع کفش: امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوزی بنا به نوع برنامه انواع مختلفی از کفشها برای فعالیت های مختلف در بازار یافت میشود: انواع کفش مورد استفاده در ورزش كوهنوردي:
-1سنگ نوردی:با شکل خاص و مواد خاصی تولید میشود.
-2کوهپیمایی:این نوع کفش آج کمتری دارد.
-3کوهنوردی نیمه سنگین
-4کوهنوردی سنگین:یک پوش – دو پوش – سه پوش(اکثرا گتر سرخود است)
-5برنامه های ترکیبی:سنگ ویخ :همچون کفشهای پلاستیک
-6کفش یخ نوردی ........-7 موارد 3 تا 6 محلی برای نصب گرامپون دارد. جنس لایه بیرونی کفشهای پلاستیک فایبر گلاس و کربن است. مواد متنوعی که در ساخت کفش استفاده می شود:
-1چرم طبیعی.
-2چرم مصنوعی.
-3پارچه های مخصوص.
-4ترکیبات پارچه ای جدید مثل گورتکس مواد بکار رفته در تخت کفش:
ترکیبی از کربن و لاستیک:معروفترین آن با نام تجاری “ویبرام” است.ماده ای سخت و پر اصطکاک میباشد. خصوصیات لازم برای تخت کفش(کفی کفش) بايد شامل موارد ذيل باشد: 1-قابل انعطاف باشد.
-2ضربه گیر باشد.
-3وضعیت استقرار کف پا را در داخل کفش حفظ کند.
-4عآج های عمیق داشته باشد.
-5اصطکاک خوبی داشته باشد.
-6مقاومت مناسبی داشته باشد. خصوصیات لازم رویه کفش:
-1ضد آب باشد.
-2قابلیت تعریق داشته باشد.
-3تا حدودی برای راحتی پا نرم و قابل انعطاف باشد.
-4محکم باشد.
-5قابل ارتجاع باشد.
-6مقاوم به سرما گرما و عوامل محیطی باشد.
-7بندها تا نزدیکی پنجه پا ادامه داشته باشد.(راحت تر است.بهتر کیپ می شود.درآوردن آن راحت تر است(
-8تا روی پا و قوزکها را بپوشاند.
براي مراقبت بهتر از کفش: در صورت کوچکترین صدمه ای به كفش دراسرع وقت بايد تعمیر شود. بعد از برنامه:
-1کفش را باید شست. 2-با پارچه آنرا خشک کرد.
3-قالب زد(خصوصا در کفشهای چرمی). 4-برای حفظ انعطاف پذیری کفش وجلوگیری از نفوذ آب ورطوبت آنرا خشک کرده و واکس مخصوص بزنید.
-5ازآتش و گرمای زیاد برای خشک کردن کفش استفاده نکنید.
-6برای کفش پلاستیک از اسپری مخصوص محافظت کننده استفاده کنید. اندازه کفش: خیلی گشاد نباشد:ایجاد تاولهای پوستی می کند. خیلی کیپ وتنگ نباشد:به پا فشار وارد می آورد. در صورت عدم رعايت موارد بالاكفش نامناسب به ناخنها وبستر ناخن صدمه میزند. و باعث خستگی پا می شود.
كفش پلاستيك داراي معايب و مزاياي متعددي است:
مزایای کفش پلاستیک:
-1عایق گرمایی خوبی است.
-2محل مناسبی برای بستن گرامپون دارد.
-3سبک است.
-4ضد آب ضد باد و ضد سرماست.
-5یک لایه داخلی نرم دارد مضرات کفش پلاستیک: احتمال شکستن و ترک برداشتن کفش بر اثر سرما وضربه در برنامه های ترکیبی یخ و سنگ دارد. انعطاف پذیری خوبی ندارد. برای استفاده در زمین نرم وکم شیب وپیاده روی مناسب نیست.
مزایای کفش چرم:
قابلیت انعطاف خوبی در برنامه های کوهپیمایی و کوهنوردی دارد. تهویه پا را خوب انجام میدهد.
کفش سنگنوردی: مواردی که در خرید کفش سنگنوردی باید مورد توجه قرار داد:
-1کفش باید راحت باشد.
-2اندازه وشکل کفش تغییر نکند.
-3برای صعودهای اصطکاکی قابل انعطاف باشد.
-4در صعودهای عرضی و طولی باید لبه های سفت وسختی داشته باشد.
-5پنجه کفش که در برگیرنده انگشتان پا است سخت و محکم باشد.
-6کف کفش با دوام ولبه های کناری آن با کیفیت باشد.
-7کفش ضمن آنکه قوزک پا را محافظت می کند باید بیشترین انعطاف را نیزبرای قوزک پا فراهم کند.
-8کفش باید سبک قوی و بادوام باشد.
انتخاب کفش مناسب سنگنوردی:
-1مناسبترین نوع بسته به نوع برنامه های تمرینی میباشد.
-2کاملا چسبیده و جفت پا باشد.
-3در منطقه ای که تنوع گسترده ای از سنگها و دیواره های سنگی است باید کفشی انتخاب کرد که بتواند هم از نظر لبه های کفش وهم از نظر خاصیت اصطکاک بر سنگ جوابگو باشد. عوارض کفش تنگ در سنگنوردی:
-1تاول
-2میخچه
-3پینه
-4فشار بیش از حد به پا
-5خستگی در تمرین وسنگنوردی جنس رویه کفش سنگنوردی:
-1جیر(بعد از مدتی گشاد می شودخصوصا اگر بدون آستر باشد.
-2چرم
-3نایلون مخصوص
-4کتان
-5ترکیبی از مواد فوق همگی مواد فوق می تواند آستر دار یا بدون آستر باشد. هشدارها:
-1کفش سنگنوردی اگر هنگام تمرین خیس شود پس از خشک شدن جمع شده وچروک می شود و هنگام سنگ نوردی پا را ناراحت میکند.
-2هنگام بستن کفش نباید آنرا خیلی محکم کشید زیرا خود این عمل سبب گشاد شدن سریع و صدمه به کفش میشود. مراقبت از کفش سنگ نوردی:
-1هر چه بیشتر مراقبت نمایید کفش بیشتر عمر میکند.
-2در تعمیرات دور کفش باید کف کفش نیز عوض شود چون تناسب جنس دور و کف کفش از بین میرود(کفش تعمیر شده بیشتر در تمرینات استفاده میشود).
-3برای دستیابی به بهترین کارایی کفش کف ودور کفش پیش از هر بار استفاده با مسواک ویا فرچه کاملا تمیز شودسپس با کمی آب شسته و خشک شود تا تمیز و عاری از گرد وخاک باشد.
-4در طی صعود یک مسیر طولانی عمل تمیز کردن کفش را میتوان باهمراه داشتن کمی آب و یک عدد مسواک و یک تکه پارچه چندین مرتبه تکرار کرد.
-5اگرکفش سنگنوردی (ویا کوهنوردی)با آب دریا خیس شود باید آنرا با آب شیرین کاملا شست تا هر نوع نمک و مواد دریایی که سبب پوسیدگی و خوردگی درزهای دوخته شده وسوراخ های بند کفش می شود از آن خارج شود.
-6همیشه کیسه ای مناسب برای حمل کفش سنگ نوردی تهیه شود.
-7اگر کفش فاقد سوراخ فلزی در محل عبور بند کفش است باید ازبند کفشهای پهن استفاده شود تا از پاره شدن محل بند کفش جلوگیری شود.
-8دربندکشی کفش دقت شود آنها به نوبت از پایین به بالا کشیده شوند طوری که کفش تمامی قسمتهای پا را احاطه کند
سرما زدگی
سرمازدگي عمومي يا هيپو ترمي:
كوهنوردي و ورزشهاي طبيعي نظير اسكي،غار نوردي،سنگنوردي،... از ورزشهايي است كه فرد در تماس مستقيم با سرما ،رطوبت،باد و...بوده و همواره در معرض سرمازدگي وهيپوترمي مي باشد.
زمانی که حرارت بدن انسان به دمای زیر 35 درجهء سانتیگراد می رسد سرمازدگی عمومي يا هيپو ترمي به انسان دست می دهد.سرمازدگی های متوسط را می توان به خوبی درمان نمود.اما زمانی که حرارت بدن به زیر 36 تا 24 درجه سانتیگراد می رسد شانس بهبودی بسیار ضعیف می باشد.
توانايي بدن در مقابله با سرما بسيار كمتر از توان آن براي مقابله با گرما است و در واقع روش اصلي براي گرم نگه داشتن بدن استفاده از لباس و پوشش مناسب است . علاوه بر اين عواملي مثل :ارتفاع،خستگي , تغذيه نامناسب ،كم آبي (شرايط موجود در ورزش كوهنوردي), سابقه بيماري (مرض قند , بيماري قلبي - عروقي يا تنفسي , ...) , مصرف داروهاي خاص (مثل داروهاي فشارخون , الكل ،مواد مخدر) , نامناسب بودن لباس و پوشش فرد و عوامل مختلف ديگري نيز باعث مستعد شدن فرد به كاهش درجه ي حرارت بدن و آسيب هاي ناشي از آن خواهد بود .
عدم تحرك براي مدت طولاني (مثلآ در صعود هاي تركيبي وصعود از يخچالها ) به علاوه ي سردي هوا , رطوبت بالا , وزيدن باد و خيس بودن لباس ها گرفتار شدن در بهمن نيز باعث مستعد شدن فرد و بروز سريع تر و شديدتر آسيب هاي ناشي از سرما خواهد شد .
در موارد آسيب هاي ناشي از سرما نيز پيشگيري بر درمان مقدم است و با رعايت اصول مقابله با سرما حتي در بدترين شرايط آب وهوا نيز مي توان از بروز آنها جلوگيري كرد .
رطوبت هوا به همراه وزش باد باعث از دست رفتن درجه ي حرارت بدن مي گردد . به ويژه هرچه سرعت باد بيشتر باشد , كاهش درجه حرارت بدن سريع تر خواهد بود . وزش باد تند در يك آب و هواي سرد و مرطوب به سرعت باعث كاهش درجه حرارت بدن فرد خواهد شد .
دربرخي شرايط مانند قرار گرفتن طولاني در معرض آب و هواي بسيارسرد و يا غوطه ور شدن در آب بسيار سرد(همچون پيمايش غار هاي رودخانه اي ), بدن توانايي توليد حرارت لازم براي مقابله با سرماي محيطي را ندارد و در نهايت دچار كاهش دماي عمومي بدن مي گردد . به اين حالت اصطلاحاً هيپوترمي گويند . در اين حالت هيپوتالاموس مغز دچار اشكال در عملكرد مي شود و بدن قادر به كنترل دماي قسمت مركزي خود نيست و درجه حرارت مركزي بدن از 37 درجه به كمتر از 35 درجه سانتي گراد خواهد رسيد . افراد سالخورده و ضعيف بخصوص اگر لاغر , خسته و گرسنه هم باشند بيشتر مستعد هيپوترمي هستند.
علائم و نشانه ها :
1- فرد احساس سرمای شدید میکند.
2-بی اختیار لرز شدیدی به مصدوم دست می دهد و بدن آنها دچار لرز مي شود .
3- پوست سرد وخشك و رنگ پریده مي شود.
4- نبض كند مي گردد.
5- تعداد تنفس بيمار كمتر از حالت طبيعي مي شود .
6- درجه حرارت بدن به 35 درجه يا كمتر مي رسد .
7- در مراحل بعدي بیهوشی به فرد دست ميدهد:تشخیص تنفس و ضربان قلب مصدوم دائما مشکل تر می شود.
8- خواب آلودگي ظاهر مي شود كه ممكن است به كُما منجر شود .
9- ممكن است ايست قلبي رخ دهد .
ساير علائم عبارتند از :
پوست سرد : يكي از علائمي كه دلالت بر افت دماي بدن و بروز حالت هيپوترمي دارد .(به ويژه سرد بودن پوست شكم )
لرز :
از واكنش هاي دفاعي بدن براي گرم كردن خود است و بدن بطور خودكار سعي مي كند تا با افزايش كار عضلات حرارت بيشتري توليد كند و دماي قسمت مركزي خود را ثابت نگه دارد . اما با پيشرفت آسيب و كاهش بيشتر دماي بدن , اين واكنش دفاعي نيز مختل مي شود .
گيج و منگ شدن مصدوم و از دست دادن قدرت قضاوت وتصميم گيري و از دست دادن هماهنگي حركات و فعاليتهاي بدني
اشكال در تكلم و صحبت كردن و همچنين سفتي و انقباض عضلاني از ديگر علائم هيپوترمي مي باشد .
كمك هاي اوليه :
1- با رعايت اصول ايمني ابتدا بيمار را از تماس بيشتر با سرما نظير بادوتماس با سنگ ،يخ وبرف باز داريد.
2-سپس ارزيابي اوليه مصدوم و انجام مراحل ABC (كنترل راه هوايي , تنفس , ضربان قلب ) و ديگر كمكهاي اوليه ي ضروري در صورت لزوم .
3- بيمار را در يك پوشش محافظ بپیچید بطوری که سر و گردن را بپوشاند.نباید دست ها و بازو های مصدوم در تماس با بدنش باشد. زیرا این کار باعث می شود حرارت بدن مصدوم به خارج منتقل شود.
4-انتقال مصدوم به مكان گرم و خشك ودور از باد و ترجيحاً سربسته (مانند پناهگاه , چادر ,غار برفي , ... )
5-خارج كردن لباس هاي مرطوب , خيس يا تنگ مصدوم و در صورت امكان پوشاندن لباس خشك به مصدوم و قرار دادن وي در داخل كيسه خواب يا انداختن پتوي گرم و خشك بر روي او.
6-هيچگاه بدن مصدوم را با مالش گرم نكنيد و او را نيز تشويق به انجام فعاليتهاي بدني و راه رفتن نكنيد .
7-بدليل كاهش درجه حرارت بدن و بروز اختلال در سيستم الكتريكي قلب , هر ضربه ي ناگهاني ممكن است منجر به بي نظمي هاي بسيار شديد و كشنده در ضربان قلب فرد گردد . بنابراين حتي براي خارج كردن لباس هاي مصدوم ابتدا آنها را قيچي و سپس از بدن مصدوم خارج كنيد .
8-در صورتي كه فرد هوشيار است و دچار تهوع و استفراغ شديد نيست مي توانيد , نوشيدني و غذاي گرم به وي بدهيد .
9-مصدوم را از نظر یخ زدگی وسرمازدگي موضعي معاینه کنید و در صورت لزوم به درمان آن بپردازید ولي الويت ابتدا با سرمازدگي عمومي مصدوم است.
10-نباید به مصدوم بيهوش نوشیدنی بدهید.
11-نباید دست یا پای مصدوم را ماساژ دهید یا مصدوم را تشویق کنید که ورزش کند.
نكته : براي كنترل نبض مصدوم مبتلا به هيپوترمي بايد حدود 30 تا 45 ثانيه صبر كنيد.
مهم : حتي در صورت فقدان هوشياري و ديگر علائم حياتي مثل تنفس و نبض نبايد فرد را مرده قلمداد كرد .
خوش آمدید
با سلام اینجا مکانی، جهت معرفی و تحقق بخشیدن به اهداف رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی می باشد ،از انتخاب شما سپاسگزاریم.
کارشناس تربیت بدنی و علوم ورزشی وحید ریاحی
آسیب شناس ورزشی و حرکات اصلاحی وحیده ریاحی